فرگه، گوتلوب، مبانی علم حساب: پژوهشی منطقی-ریاضیاتی دربارهٔ مفهوم عدد، ترجمه طالب جابری، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ اول، پاییز ۱۳۹۵.
درباره اهمیت کتاب مبانی حساب (۱۸۸۴) فرگه و جایگاه آن در میان متون کلاسیک فلسفه تحلیلی به سختی بتوان اغراق کرد، و فکر میکنم ترجمه چنین متونی، اگر با استاندارد مطلوبی انجام شود، قطعاً اتفاق مهمی برای دوستداران فلسفه در ایران است. من در این یادداشت قصد ندارم به نقد و بررسی حتی اجمالی ترجمه فارسی منتشرشده این کتاب بپردازم. دوست دارم چنین کاری را انجام دهد، اما فرصتی دیگر و فراغتی بیشتر میطلبد. در عوض میخواهم از چیزی بنویسم که در همان اولین مواجهه با کتاب میتواند ما را از آن مأیوس کند؛ چیزی که البته ربطی به کیفیت ترجمه و کار مترجم ندارد و ناظر بر کار ناشر است.
عنوان کتاب و نام نویسنده چنان که در مشخصاتِ ذکرشده در صدر این یادداشت آمده است، مطابق آن چیزی است که روی جلد کتاب نوشته شده است، تنها با این تفاوت که روی جلد، لابد برای راحتتر خوانده شدن نام مولف کتاب، زیر حروف اول و دوم نام «فرگه» کسره قرار داده شده است. این شیوه در صفحه عنوان داخلی کتاب و جاهایی از شناسنامه کتاب هم که نام «فرگه» آمده است، تکرار شده است، با این تفاوت که در این موارد با نام کامل نویسنده «فریدریش لودویگ گوتلوب فرگه» مواجه هستیم. اما در سرشناسه کتاب در فیپای کتاب این اسم را میبینیم: «فرگ، گاتلاب» (و این درحالی است که در سطر بلافاصله بعد از آن در بخش نام پدیدآور، همان نام کامل چهار کلمهای فرگه ذکر شده است).
تا اینجا، البته شاید خیلی مهم نباشد. اما ناهماهنگی در این صفحات ابتدایی به این مورد محدود نیست، در بخش فیپای کتاب در قسمت عنوان، دو بار عنوان کتاب متفاوت از آن چه روی جلد و در دیگر صفحات آمده است ذکر شده است، بدین ترتیب که به جای «عدد» در انتهای عنوان آمده است «اعداد»: مبانی علم حساب: پژوهشی منطقی-ریاضیاتی دربارهٔ مفهوم اعداد.
بخش دیگری که در فیپای کتاب جالب توجه است، یادداشت دوم است، که در آن گفته شده:
اصل اثر به زبان آلمانی است و کتاب حاضر از متن انگلیسی تحت عنوان «The Foundations of arithmetic; a logico-mathematical enquiry into the concept of number» به فارسی برگردانده شده است.
این اطلاعات متاوت است با آنچه که در صفحه شناسنامه اثر (پیش از فهرست) ذکر شده است. در اینجا ناشر گفته است که کتاب ترجمهای از متن آلمانی، مقابله شده با متن انگلیسی آستین، است. بنابراین برای من خواننده روشن نمیشود که بالاخره مترجم از متن آلمانی ترجمه کرده است، و صرفاً آن را با متن انگلیسی مقابله کرده است، یا، چنان که در بخش فیپای کتاب آمده است، آن را از متن انگلیسی ترجمه کرده است. مراجعه به مقدمه مترجم هم چندان کمکی نمیکند، چرا که آنچه مترجم میگوید با هر دوی این ادعاها متفاوت است:«ترجمهای که پیش روی شما عزیزان است، بر اساس متن آلمانی آن و همچنین ترجمهٔ انگلیسی تحسینبرانگیز جی. ال. آستین انجام گرفته است.» و البته در هیچ کدام از این موارد تصریح نشده است که ترجمه انگلیسی مورد بحث ویراست اول از ترجمه آستین بوده است یا ویراست دوم (هر چند که با توجه به ذکر سال ۱۹۶۰ در صفحه شناسنامه، میتوان حدس زد که ویراست دوم بوده است).
به هرحال، همانطور که روشن است اینها ربطی به کیفیت ترجمه ندارد و صرفاً شاید از شلختگی در انتشار این کتاب حکایت کند؛ شلختگیای که در هر حال خوب نیست و در مورد اثری کلاسیک چون مبانی حساب شاید بهمراتب بدتر هم باشد.